Czym jest zeaksantyna i jaką pełni rolę?

Zeaksantyna to jedna z tych substancji, o której niewiele się mówi, ale jej rola w zdrowiu ludzkiego organizmu jest nieoceniona. W tym artykule przybliżymy, czym jest zeaksantyna, jakie ma właściwości, w jakich produktach ją znajdziemy oraz jakie korzyści zdrowotne zyskujemy, spożywając pokarmy bogate w ten karotenoid.

Co to jest zeaksantyna?

Zeaksantyna jest związkiem chemicznym należącym do grupy karotenoidów, do której zalicza się również luteinę, beta-karoten i astaksantynę. Karotenoidy to pigmenty roślinne odpowiedzialne za intensywne barwy warzyw i owoców. Zeaksantyna, podobnie jak luteina, jest szczególnie istotna dla zdrowia naszych oczu.

W ludzkim organizmie zeaksantyna znajduje się głównie w plamce żółtej, centralnej części siatkówki oka, gdzie pełni funkcję filtra chroniącego siatkówkę przed szkodliwym działaniem promieniowania UV oraz światła niebieskiego. Jej obecność w diecie jest kluczowa, ponieważ nasz organizm nie jest w stanie jej samodzielnie wytwarzać.

Jak zeaksantyna wpływa na zdrowie oczu?

Jednym z najważniejszych obszarów, w którym zeaksantyna odgrywa kluczową rolę, jest zdrowie oczu. Wraz z luteiną, zeaksantyna tworzy ochronny filtr w plamce żółtej, części siatkówki odpowiedzialnej za ostre widzenie. Filtr ten chroni siatkówkę przed szkodliwym działaniem niebieskiego światła i wolnych rodników, które mogą prowadzić do zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem.

Badania wskazują, że osoby spożywające odpowiednią ilość zeaksantyny i luteiny mają mniejsze ryzyko rozwoju problemów ze wzrokiem w późniejszym wieku. Regularna suplementacja tymi karotenoidami może także wspierać zdrowie oczu u osób pracujących przy komputerach lub wystawionych na intensywne światło.

Zeaksantyna - w jakich produktach można ją znaleźć?

Zeaksantynę możemy znaleźć w wielu produktach spożywczych, szczególnie tych pochodzenia roślinnego. Wysokie stężenie tego związku występuje głównie w warzywach o intensywnych kolorach. Dieta dla oczu, bogata w karotenoidy takie jak zeaksantyna, może znacząco wspierać zdrowie Twojego wzroku. Oto lista najlepszych źródeł zeaksantyny:

• Zielone warzywa liściaste - najbogatszymi źródłami zeaksantyny są zielone warzywa liściaste, takie jak szpinak, jarmuż oraz boćwina. To właśnie one zawierają największe ilości tego karotenoidu, mimo że ich zielona barwa maskuje naturalnie obecne w nich żółte pigmenty.
• Kukurydza - jest jednym z głównych źródeł zeaksantyny w diecie. Jej żółta barwa zawdzięczana jest właśnie obecności tego karotenoidu.
• Żółtka jaj - chociaż zawierają mniej zeaksantyny niż warzywa, to badania pokazują, że jedzenie jednego jajka dziennie przez kilka tygodni może znacząco podnieść poziom zeaksantyny we krwi.
• Papryka - szczególnie żółta i czerwona, to kolejne warzywo bogate w zeaksantynę. Warto ją dodawać do codziennych posiłków, ponieważ jest pełna cennych antyoksydantów​.
• Owoce - niektóre owoce, jak kiwi, winogrona, pomarańcze czy melon, zawierają zeaksantynę, choć w mniejszych ilościach niż wcześniej wymienione produkty.

Jaką rolę pełni zeaksantyna w organizmie?

Zeaksantyna pełni kluczową rolę w ochronie organizmu, przede wszystkim dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym. Jest niezbędna nie tylko dla zdrowia oczu, ale ma także korzystny wpływ na inne układy w ciele, w tym na skórę i mózg.

Ochrona oczu przed światłem niebieskim

Najbardziej znaną funkcją zeaksantyny jest jej zdolność do ochrony oczu przed szkodliwym działaniem światła niebieskiego. Znajduje się ona w wysokich stężeniach w plamce żółtej siatkówki, gdzie działa jak naturalny filtr, redukując ilość światła, która mogłaby uszkodzić komórki fotoreceptorowe. Dzięki temu zmniejsza ryzyko rozwoju takich chorób jak zaćma czy zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem, a także poprawia ostrość widzenia i redukuje zmęczenie oczu, zwłaszcza u osób często korzystających z ekranów urządzeń elektronicznych.

Ochrona przed stresem oksydacyjnym

Zeaksantyna, podobnie jak inne karotenoidy, odgrywa kluczową rolę w ochronie organizmu przed stresem oksydacyjnym. Wolne rodniki, powstające w wyniku procesów metabolicznych i narażenia na zanieczyszczenia środowiskowe, mogą uszkadzać komórki i prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych. Zeaksantyna zmniejsza ich szkodliwy wpływ i chroni struktury komórkowe przed degeneracją.​

Korzyści dla mózgu i funkcji poznawczych

Zeaksantyna występuje również w niektórych obszarach mózgu odpowiedzialnych za funkcje poznawcze, koordynację ruchową oraz podejmowanie decyzji. Chociaż badania w tej dziedzinie są mniej liczne niż te dotyczące zdrowia oczu, wyniki sugerują, że odpowiednia ilość zeaksantyny w diecie może pomóc w spowalnianiu procesów starzenia mózgu, a nawet poprawiać funkcje poznawcze. Może to mieć znaczenie w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych, takich jak Alzheimer czy Parkinson​.

Wsparcie dla zdrowia skóry

Choć zeaksantyna jest najbardziej znana ze swojego wpływu na wzrok, ma również właściwości ochronne dla skóry. Działa jak naturalny filtr przeciwsłoneczny, absorbując promieniowanie UV i chroniąc skórę przed szkodliwym działaniem słońca. Właściwości antyoksydacyjne zeaksantyny redukują oznaki starzenia, takie jak zmarszczki, przebarwienia czy utrata elastyczności skóry​.

Ile zeaksantyny należy przyjmować?

Obecnie nie ma oficjalnych zaleceń dotyczących dziennego spożycia zeaksantyny, jednak badania sugerują, że 2 mg dziennie to dawka, która może przynieść korzyści dla zdrowia oczu, zwłaszcza w kontekście ochrony przed zwyrodnieniem plamki żółtej. Spożywanie zeaksantyny w tej ilości może także wspierać poprawę ostrości widzenia oraz działać profilaktycznie w przypadku narażenia na światło niebieskie.

Jeśli chodzi o wyższe dawki, badania wskazują, że spożywanie do 20 mg dziennie przez okres do sześciu miesięcy nie wykazuje szkodliwych efektów. Niemniej jednak nie ma dostatecznych danych na temat bezpieczeństwa długotrwałego stosowania bardzo wysokich dawek zeaksantyny, dlatego warto skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji na tym poziomie​.

Zeaksantyna w suplementach diety

Ze względu na liczne korzyści zdrowotne, zeaksantyna często pojawia się jako składnik suplementów diety, szczególnie w preparatach wspierających zdrowie oczu. Suplementacja jest szczególnie zalecana osobom, które nie dostarczają odpowiednich ilości karotenoidów w diecie lub są narażone na wysokie ryzyko chorób oczu. Jednak zanim zdecydujesz się na suplementację, dobrze jest się skonsultować z lekarzem, aby upewnić się, że jest to konieczne w Twoim przypadku. W wielu przypadkach, odpowiednio zbilansowana dieta dostarcza wystarczającej ilości tego cennego karotenoidu. Zawsze najlepszym źródłem zeaksantyny są naturalne produkty spożywcze

Astaksantyna a zeaksantyna - jakie są różnice?

Często w kontekście karotenoidów spotykamy się także z pojęciem astaksantyny, która jest kolejnym barwnikiem pochodzenia roślinnego. Choć zeaksantyna i astaksantyna są często wymieniane razem, mają różne funkcje i występują w różnych miejscach. 

Astaksantyna to karotenoid, który nadaje czerwony kolor organizmom morskim, takim jak łosoś, krewetki i algi. Podobnie jak zeaksantyna, wykazuje silne właściwości przeciwutleniające, jednak jej struktura chemiczna sprawia, że ma nieco inne działanie w organizmie. Główną funkcją astaksantyny jest ochrona przed stresem oksydacyjnym oraz wspomaganie zdrowia serca i skóry, podczas gdy zeaksantyna skupia się głównie na ochronie wzroku. Warto jednak zaznaczyć, że oba te karotenoidy mogą wspomagać zdrowie oczu, choć w różny sposób.

 

Bibliografia:
https://health.clevelandclinic.org/zeaxanthin
https://www.verywellhealth.com/zeaxanthin-4772238
J. Widomska, J.P. SanGiovanni, W.K. Subczynski, Why is Zeaxanthin the Most Concentrated Xanthophyll in the Central Fovea? Nutrients, 2020.
A, Murillo, S. Hu, M. Fernandez, Zeaxanthin: metabolism, properties, and antioxidant protection of eyes, heart, liver, and skin. Antioxidants, 2019.